آیا معاویه در واقعه کربلا نیز نقش داشت؟

چرا معاویه پس از شهادت امام حسن یاران دیرین خود را قتل عام کرد؟/ آیا معاویه در واقعه کربلا نیز نقش داشت؟
بعد از امام حسن(ع) اشخاص دیگری که سال‌ها در جنایات معاویه با او همداستان بودند از جمله سعد ابی وقاص، عایشه و عبد الرحمن خالد به قتل رسیدند چون…

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»- حامد صارم؛ جنایت‌های معاویه بیش از حد شمارش است. هتک ناموس مسلمین، قتل مسلمانان بی‌گناه و حتی بدعت‌های او در دین از کوچک‌ترین اعمال معاویه است اعمال و جنایت‌هایی مثل توطئه برای قتل امیر المومنین و به شهادت رساندن امام حسن مجتبی علیه السلام و ریختن طرح شهادت امام حسین علیه السلام بزرگ‌ترین جنایات این ثمره سقیفه است، اما برخی با وقاحت تمام سعی در تنزیه چهره پلید و ناپاک معاویه دارند.

اشخاصی مثل ابن خلدون درباره معاویه می‌نویسد: «ایاک ان تظن بمعاویه انه علم من ذالک من یزید فانه اعدل من ذالک و افضل»(1) از گمان ناشایست نسبت به یزید بپرهیزید، همانا عدالت او بیشتر از این حرف‌ها و مرتبه‌اش بالاتر است. و عبد المغیث حنبلی بغدادی که سیره نویسان عامه که درباره او نوشته‌اند «کان صالحا متدینا صدوقا امینا….» با تمام تدین و صداقتش دروغی بزرگ به پیامبر نسبت می‌دهد از پیامبر در مدح معاویه روایتی ساختگی نقل می‌کند به این مضمون که «اللهم اجعل هادیا و اهد به»(2) خدایا معاویه را هدایت گر قرار بده و به مردم توفیق بده تا به واسطه معاویه هدایت شوند. سپس او به مقتضای این حدیث فتوی می‌دهد که باید ولایت یزید پذیرفته شود و نباید در ولایت او طعن و خدشه ای بزند به حقیقت ایشان مصداق این روایت هستند «زَلَّةُ الْعَالِمِ کَانْکِسَارِ السَّفِینَةِ تَغْرِقُ وَ تُغْرِقُ»(3)؛ لغزش عالم مانند شکستن کشتی است. غرق می‌شود و دیگران را نیز غرق می‌کند.

معاویه قاتل امام حسین علیه السلام

بی شک معاویه از قاتلان اصلی حضرت سیدالشهدا می‌باشد؛ چراکه او یزید را برای خود به جانشینی انتخاب کرد و ولایت و حکومت وی را تثبیت کرد. بنابراین از جهت شرعی، عرفی و قانونی همه کردارها و اعمال یزید را به راحتی می‌توان به معاویه نسبت داد. مسأله جانشینی یزید و اثبات ولایت عهدی او از کارهای بسیار مشکل بوده است که معاویه با زحمت فراوان موفق به عملی کردن آن شد در حالیکه موانعی بر سر راه داشت.

موانع سر راه معاویه

مانع اول: کسانی که از بزرگان صحابه که مقبولیت و محبوبیت فراوان نزد مردم داشتند و با وجود ایشان معاویه جرأت اظهار جانشینی یزید را نداشت چه رسد به اینکه بخواهد از مردم برای ولایت و خلافت او بیعت بگیرد.

مانع دوم: عده ای که خود را برای خلافت آماده کرده بودند و داعیه خلافت بعد از معاویه داشتند و بسیار واضح است که این افراد نیز با طرح جانشینی یزید به مخالفت می‌کرده‌اند.

مانع سوم: که بسیار مهم است امضاء صلح نامه با امام حسن مجتبی علیه السلام و تعهد او مبنی بر اینکه بعد از مرگش حق انتخاب جانشین برای خودش را ندارد و بعد از مرگ او خلافت به امام حسن مجتبی علیه السلام می‌رسد و یا در صورت نبودن امام حسن مجتبی، خلافت به امام حسین علیه السلام می‌رسد و او عهد کرده بود که فرزند خویش یزید را به جانشینی انتخاب نکند.

معاویه برای رساندن یزید به تخت حکومت از هیچ کاری دریغ نکرد او بزرگان از صحابه که به هر دلیلی با او همراه نشدند را به حیل مختلف به قتل رساند.

امام حسن علیه السلام بزرگ‌ترین مانع برای معاویه

امام حسن مجتبی علیه السلام از دو جهت مانع این سیاست پلید معاویه بود یکی اینکه شخصیت بالای حضرت امام حسن در میان مردم مدینه و مسلمانان و موقعیت اجتماعی ایشان و این که او فرزند رسول خدا و سبط پیامبر بود و جهت دوم قرارداد معاویه با امام حسن که بدان اشاره شد.

معاویه خلافت امام حسن علیه السلام را پذیرفته بود و این حقیقتی است که بزرگان مخالفین به آن تصریح کرده‌اند، ابن حجر عسقلانی با سند محکم و قوی این مطلب را روایت می‌کند و می‌گوید امام حسن علیه السلام فرمود: «همانا که من با معاویه شرط کردم که خلافت پس از او به من برگردد.» (4) آن حضرت در حضور معاویه فرمودند که من از او عهد گرفته‌ام که خلافت بعد از او به من برگردد. حافظ ابن عبدالبرقرطبی می‌گوید: «علما اتفاق دارند بر اینکه امام حسن مجتبی علیه السلام حکومت را فقط به معاویه –زمان حیاتش- واگذار کرده است و این که بعد از او به خودش برگردد طبق این مفاد، پیمان و قرار داد در بینشان منعقد شد»(5)

با وجود امام حسن کسی با یزید بیعت نمی‌کرد

طبیعی است معاویه که این عهد را کرده بود و از طرفی شخصی که می‌خواست برای خلافت برگزیند شخصی خمار و میمون باز و ظاهر الفسق بود و ابدا قابل قیاس با یکی از اصحاب امام حسن مجتبی هم نبود. نه صحابی و یاران جلیل القدر امام حسن بلکه یک مسلمان عادی هم به مراتب افضل و برتر از یزید بود از این رو بر فرض این هم که امام حسن علیه السلان در مدینه نبودند بزرگان و سران جامعه حاضر به پذیرش ولایت یزید نبودند، چه رسد به اینکه در مقابل معاویه شخصیت عظیم و بزرگی مانند امام حسن مجتبی وجود دارد برای اصلاح کار یزید ساختن فضائل و جعل حدیث نیز کارگر نبود. طبیعی است که تنها راه حل برای معاویه به شهادت رساندن سبط النبی امام حسن مجتبی علیه السلام است.

احنف بن قیس، از برجسته‌ترین شخصیت‌های زمان معاویه است وی در چنین وضعیتی به معاویه می‌گوید: «ان اهل الحجاز و اهل العراق لا یرضون بهذا و لا یبایعون لیزید ما کان الحسن حیا» (6) تا زمانی که حسن بن علی زنده است، مردم حجاز و عراق به جانشینی یزید رضایت نخواهند داد و تن به بیعت با او نمی‌دهند نه فقط اهل حجاز که حتی مردم شام که سال‌ها در جو بنی امیه زندگی کرده‌اند و از خاندان رسالت دور بوده‌اند با وجود امام حسن علیه السلام با یزید بیعت نمی‌کردند.

به شهادت رساندن امام حسن تنها و آخرین راه معاویه

معاویه هیچ راهی در مقابل خود نمی‌دید جز به شهادت رساندن امام حسن علیه السلام. زمخشری می‌گوید: «جعل معاویه لجعده بنت الاشعث امراه الحسین مائه الف حتی سمته»(7) معاویه صد هزار درهم برای جعده همسر حسن بن علی قرار داد برای اینکه او را مسموم کند مسعودی نیز در این باره می‌نویسد: «همسر امام حسن مجتبی علیه السلام جعده، دختر اشعث بن قیس بود. آن حضرت را مسموم نمود و این کار را با نیرنگ معاویه صورت گرفت. او به جعده وعده داد که اگر این کار را انجام دهد صد هزار درهم به علاوه همسری با یزید، مزد و اجرت این عمل خواهد بود .»(8)

جریان شهادت امام مجتبی علیه السلام توسط دسیسه معاویه و سمی که معاویه مهیا ساخته بود از متواترات تاریخ و متواترات نزد عامه است و هیچ تردیدی در آن راه ندارد هرچند برخی از روی تعصب کور برای دفاع از جرثومه‌ای مانند معاویه و فریب عامه مردم در این‌باره بگوید: «هرگز معاویه این جنایت را به واسطه همسر امام حسن علیه السلام یعنی جعده بنت اشعث انجام نداده است. معاویه چنین نمی کند و این حرف ها از داستان هایی است که شیعیان ساخته اند!!» (9) بدون شک قاتل امام حسن مجتبی علیه السلام معاویه است وقتی خبر شهادت امام حسن علیه السلام به او می‌رسد: «اظهر فرحا و سرورا، حتی سجد و سحد معه من کان معه»(10) معاویه چنان از این خبر شاد شد و خوشحالی کرد که به سجده افتاد و اطرافیان او نیز به سجده افتادند او با این کار مهم‌ترین مانع خلافت یزید را از سر راه برداشت.

قتل عام یاران دیرین معاویه توسط معاویه

بعد از امام حسن مجتبی اشخاص دیگری که سال‌ها در جنایات معاویه با او هم داستان بودند به خاطر مخالفت‌های ایشان با یزید به قتل رسیدند از جمله سعد بن ابی وقاص، عایشه که همسو با معاویه به خونخواهی عثمان به جنگ با امیر المومنین پرداخت، عبد الرحمن خالد که بسیار مورد احترام مردم شام بود، هرچند خالد دشمن دیرینه اهل بیت او بود اما فرزندی از او به نام مهاجر در جنگ صفین در رکاب امیرالمومنین قرار گرفت و فرزند دیگر او عبد الرحمن از بزرگ‌ترین پرچم داران لشکر معاویه بود. در باره او گفته‌اند که در جنگ صفین او «حامل اللواء الاعظم» بوده است و اهل شام علاقه خاصی به او داشتند و توسط طبیب یهودی سم را به جای دارو به او خوراند و او را نیز به قتل رساند و بسیاری از افراد دیگر که برای جانشینی یزید به قتل رسیدند.

انگیزه معاویه در شهادت امام حسین علیه السلام

انگیزه معاویه برای به قتل رساندن امام حسن مجتبی کاملا منطقی است و طبق این استدلالات باید او برای رسیدن به هدف شوم خویش امام حسن علیه السلام را به شهادت می‌رساند. نکته بسیار مهم که نباید از آن غافل بود این است که تمام این استدلالات درباره امام حسین علیه السلام نیز جاری و ساری است و انگیزه‌های که در قتل امام حسن وجود دارد در به قتل رساندن امام حسین نیز موجود است. از این رو باید به نقش اساسی معاویه در واقعه کربلا اشاره کرد که این موضوعی است که خود بررسی مستقل می‌خواهد.

پی نوشت ها:
1. تاریخ ابن خلدون ج 1 ص 212
2. شذرات الذهب ج 4 ص 275
3. بحارالأنوار ج 2 ص 58 باب 11- صفات العلماء و أصنافهم …
4. فتح الباری ج 13 ص 55 …علی ان یجعل العهد للحسن بعده مفاد عهد نامه این بود که: «بعد از معاویه کسی جز حسن خلیفه نباشد»
5. الاستیعاب ج 1 ص 387
6. الامامه و السیاسه ج 1 ص 191
7. ربیع الابرارج 4 ص 208-209
8. مروج الذهب ج 1 ص 713 و 714
9. تاریخ ابن خلدون ج 2 ص 187
10. الامامه و السیاسه ج 1 ص 196-197