ابن ملجم یا معاویه کدامیک قاتل علی(ع) است؟/ وقتی معاویه سوار بر جهل مردم میشود
معاویه سوار بر جهل مردم و با شهوت قدرت و حکومت برای رسیدن به قدرت نه تنها به خونریزی و پایمال کردن حقوق مسلمانان پرداخت، بلکه به صراحت …
النباالعظیم محفلی برای پژوهش های شیعی
نویسنده حامد صارم
شهوت قدرت: دره هلاکت و نابودی در تاریخ اسلام
شهوت قدرت و حکومت، بزرگترین درهای است که انسانها را به سوی هلاکت و نابودی سوق میدهد. جز معصومین و کسانی که تحت امر معصومین قرار دارند، هر فردی که به سوی قدرت و حکومت گام بردارد، به ناچار وارد این مسیر خطرناک و ویرانگر خواهد شد. چرا که میل به قدرت آنچنان شدید است که افراد صاحب قدرت را کور، کر و لال میکند. آنان چیزی نمیبینند، نمیشنوند و نمیگویند، جز برای رسیدن به قدرت و حفظ حکومت.
در چنین وضعیتی، هر فردی که به عنوان مخالف بروز کند، باید از میان برداشته شود؛ حتی اگر آن فرد برادر یا مادر فرد صاحب قدرت باشد. در این مسیر، هیچ مذهبی یا آیینی برای رسیدن به حکومت و قدرت اهمیتی ندارد؛ مهم تنها خلافت و تسلط است. آتش بیپایان شهوت قدرت آنچنان سوزان و کشنده است که همه چیز را در خود نابود میکند؛ حتی دین و انسانیت، چرا که جان انسانهای بیگناه و شریف در برابر این آتش بیرحم هیچ ارزشی ندارد.
در تاریخ اسلام، این مسئله به وضوح در سیاستها و اقدامات برخی حاکمان دیده میشود که به هیچ قیمتی از قدرت دست نمیکشیدند، حتی اگر به بهای خونریزی و پایمال کردن حقوق مسلمانان تمام شود.
“معاویه: سوار بر جهل مردم، قاتل خلافت و دشمن حقیقت”
همیشه صاحبان قدرت از تمام توان خویش استفاده میکنند که خویشتن را صالحترین فرد برای حکومت و خلافت معرفی کنند. جهل مردم نیز همواره بهترین ابزار برای رسیدن به این هدف است آری معاویه سوار بر جهل مردم و با شهوت قدرت و حکومت برای رسیدن به قدرت نه تنها به خونریزی و پایمال کردن حقوق مسلمانان پرداخت، بلکه او به صراحت به جنگ خداوند رفت، اما با این وجود امروز بسیاری از کسانی که خود را اهل توحید میدانند و بر طبل دیانت میکوبند معاویه را از بزرگان دین میدانند و با تأسی به او اصرار بر کشتار مسلمانان و ریختن خون ایشان دارند، اما غافل از اینکه معاویه از خونخوارترین و شیطانترین حاکمان ظالم بر روی این کره خاکی است. در معاویه عقل وجود نداشت؛ او به جای عقل «نکراء» و شیطنت را قرار داده بود. (1)
معاویه قاتل عثمان
معاویه که ریزهخوار سقیفه و ثمره خلافت سه زمامدار گذشته بود با تمام توان خویش برای رسیدن به خلافت تلاش کرد او حتی به حکومت شام نیز راضی نبود آتش شهوت قدرت او آنچنان شعله ور بود که حتی به هم حزبی خویش عثمان بن عفان که از ابنی امیه بود نیز رحم نکرد و تعمدا وی را به کام مرگ فرستاد امیرالمومنین علیه السلام در نامهای خطاب به او فرمود: «فو الله ما قتل ابن عمک غیرک»(2) به خدا سوگند ابن عم تو را کسی جز تو نکشت.
معاویه در یاری عثمان کوتاهی کرد تا او کشته شد بلاذری در انساب مینویسد: «معاویه این کار را انجام داد تا اینکه عثمان کشته شود و او مردم را به سمت خود فراخواند». (3) معاویه برای حفظ و رسیدن به قدرت عثمان را به قتل رساند. عثمان که سد راه به حکومت رسیدن او بود با این ترفند از میان برداشته شد، اما به خلاف میل او که متوقع بود بعد از خلافت عثمان خودش زمام امور مسلمانان را به عهده بگیرد مردم با امیر المومنین علی بن ابی طالب (ع) بیعت کردند وخلافت ظاهری حضرت علی علیه السلام آغاز شد.
آیا معاویه قاتل حضرت علی علیه السلام است؟
بیعت با امیر المومنین علی علیه السلام بر خلاف میل معاویه بود او که به وسیله کشتن عثمان آرزوی خلافت را در سر داشت این بار با مکر و نیرنگ خونخواهی از عثمان وارد میدان سیاست شد و دو جنگ بزرگ را برای خونخواهی عثمان به راه انداخت.
سرانجام امیرالمومنین علی بن ابیطالب در محراب مسجد به دست «اشقی الاخرین» به شهادت رسید. آنچه که مشهور است ابن ملجم قاتل حضرت علی علیه السلام از باقی مانده خوارج بوده است؛ و در انتقام نهروان و در پی تئوری و شعار «ان الحکم الا لله» حضرت علی علیه السلام را به شهادت رساند؛ اما با کمی تامل؛ به نظر میرسد متهم اصلی و پشت پرده شهادت حضرت علی علیه السلام معاویه و عمر عاص باشد. این دو متهم اصلی شهادت حضرت علی علیه السلام هستند.
توجه به نکات زیر ضروری است:
- معاویه بهطور قطع در پی قتل حضرت علی علیهالسلام بوده است؛ زیرا آتش شهوت قدرت و آرزوی خلافت او را به کشتن عثمان واداشت، علیرغم اینکه عثمان از همحزبهای او بود.
- معاویه همواره از جنگ مستقیم با حضرت علی علیهالسلام فرار میکرد. در جنگ صفین برای اجتناب از رویارویی مستقیم، قرآنها را بر سر نیزهها زد و موضوع حکمیت را مطرح کرد. این نکته زمانی اهمیت دارد که بدانیم حضرت علی علیهالسلام در حالی به شهادت رسید که در تدارک جنگی علیه معاویه بود، بنابراین تنها راه حل معاویه برای مقابله با امام علی علیهالسلام ترور او بود.
- ترورهای مخفیانه بخشی از سیره بنیامیه بود. این خاندان در انجام ترورهای پیچیده و پنهانی بسیار ماهر و کاربلد بودند. معاویه و حزب بنیامیه همیشه به سیاست ترور تکیه داشتند. جمله معروف او پس از ترور مالک اشتر این است: «و لله جنود من العسل»، به این معنی که برای خداوند لشکریانی از عسل است.
“ترورهای مخفیانه؛ سیره بنیامیه برای حذف مخالفان و نقش معاویه در قتل امام علی علیهالسلام”
معاویه، برای دستیابی به اهداف خود و تحقق آرزوی خلافت، تنها یک مسیر را در پیش گرفت: ترور امیرالمؤمنین علی علیهالسلام. او در این راه هیچ راهحل دیگری جز حذف فیزیکی مخالفان نداشت. این اقدام نه تنها در مورد امام علی علیهالسلام بلکه در تاریخ سیاسی بنیامیه بهطور گستردهای مشاهده میشود. بنیامیه، بهویژه در دوران معاویه، به ترور بهعنوان یکی از ابزارهای اصلی برای رسیدن به اهداف سیاسی خود تکیه داشتند و در بسیاری از مواقع مخالفان سیاسی خود را از طریق توطئههای پنهانی از سر راه برمیداشتند. در این راستا، افرادی چون کعب بن ابیسفیان و عبدالرحمن عوف، سعد بن ابیوقاص و زیاد بن ابیه بهوسیله سم و مسمومیت به قتل رسیدند.
اما مهمترین نمونه از این ترورهای پنهانی، شهادت مالک اشتر است که بهدست معاویه و با سم به شهادت رسید. همچنین، امام حسن مجتبی علیهالسلام نیز از توطئهای مشابه برای مسمومیت و شهادت رنج برد.
این شیوه پنهانکاری و ترور، نهتنها در دوران معاویه بلکه از آغاز تاریخ بنیامیه بهعنوان یکی از روشهای معمول آنها در برقراری و حفظ قدرت شناخته میشود. در همین راستا، بررسی شخصیت ابن ملجم، قاتل حضرت علی علیهالسلام، بهویژه در ارتباط با معاویه، به وضوح نشان میدهد که او میتوانست بهعنوان یکی از عاملان اجرایی فرمان معاویه در این جنایت تاریخی نقشآفرینی کند. این نظریه با توجه به سوابق ترورهای سیاسی و رویکرد بنیامیه در حذف مخالفان تقویت میشود.
“ابن ملجم؛ قاتل یا مامور مخفی؟ تناقضات رفتاری و ارتباطات پنهانی”
گزارشات تاریخی خبری مبنی بر اینکه ابن ملجم خانه ای در کوفه داشته باشد را حکایت نمیکنند حتی برای ابن ملجم اهل و همسر یا فرزندی را در میان کوفه گزارش ندادهاند نه قبل از به درک رفتن ابن ملجم نه بعد ازآن او در بیت قطام یا اشعث بوده است.
خوارج به عبادت بسیار مشهور و معروف هستند، عباد و زاهدانی بی بصیرت؛ اما اثری از زهد و عبادت در ابن ملجم دیده نمیشود و رفتارهایی که تاریخ از او ثبت کرده است او را بیشتر شبیه به امویان گزارش داده است تا خوارج. ابن ملجم در خانه قطام در شب قدر همراه با قطام شرب خمر کرد(4) و در لحظه ای که امام علیه السلام را مورد حمله قرار داد لباس حریر (ابریشم) بر تن داشت (5) و در شب ماه مبارک رمضان با قطام مرتکب زنا شد. چیزی که از خوارج مشهور و معروف است شدت زهد خوارج میباشد. ایشان مرتکب گناه کبیره را حرام و در صورت عدم توبه قتل او را واجب میدانند.
چگونه میشود شخصی معتقد باشد که مرتکب کبیره کافر و از دین خارج است و خود با بی پروایی در ماه مبارک رمضان شرب خمر کند و مرتکب زنا شود و لباس ابریشم که بر مردان حرام است را بر تن کند؟ ابن ملجم در شبی که با قطام مرتکب زنا شد به او صد هزار درهم نقره عطا میکند (6) از این خبر واضح میشود که اموال بسیاری دردست ابن ملجم بوده است و او بدون هیچ ملاحظهای این اموال را در یک شب خرج میکند این در حالی است که در جنگ جمل که امیر المومنین علیه السلام بیت المال بصره را بین مسلمین تقسیم میکند به هر نفر پانصد درهم نقره میرسد.
“ابن ملجم؛ از خوارج یا مامور اموی؟ تحلیل انگیزههای دنیوی و ارتباطات پنهانی در قتل حضرت علی(ع)”
واضح است که انگیزه ابن ملجم از این جنایت بزرگ رسیدن به مقامات اخروی و بهشت نبوده است و او کاملا به دنبال مطامع دنیوی بوده است کسی که به دنبال حیات آخرت است، دست به این جنایت میزند علی القاعده باید در شب این جنایت بیشترین زهد و تضرع را داشته باشد واضح است که ابن ملجم طمع در به دست آوردن اموال بسیاری از راه به شهادت رساندن حضرت علی علیه السلام داشته است از این رو باید گفت او از خوارج نبوده است و کلام امیر المومنین دلیل بر این مدعا است؛ چراکه هنگامی که شمشیر بر سر مبارک حضرت فرود آمد فرمود: «قَتَلَنِی ابْنُ الْیَهُودِیَّةِ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُلْجَمٍ الْمُرَادِی»(7) من را فرزند زن یهودی به قتل رساند و در روایتی پیامبر خطاب به حضرت علی علیه السلام میفرماید: «إِنَّ قَاتِلَکَ شِبْهُ الْیَهُودِیِّ بَلْ هُوَ یَهُودِیٌّ»(8) به درستیکه قاتل تو شبه یهودی بلکه یهودی است.
“پشت پردهی توطئههای بنیامیه: آیا ابن ملجم مأموریت یهود را اجرا کرد؟”
دو سوال مهم در پیش روی ما خواهد بود:
1- ارتباط ابن ملجم و بنی امیه با یهود به چه صورت بوده است؟
2- ابن ملجم از چه اشخاصی متوقع جایزه بوده و این همه مال زیاد را چگونه به دست آورده است؟
اگر سوال دوم پاسخ داده شود سوال دوم نیز واضح خواهد شد. وقتی ارتباط عمیق امویان با یهود را قبل از اسلام و در زمان پیامبر و بعد از شهادت پیامبر بدانیم و همکاری این دو گروه معاند در توطئهها و قتلها را به یاد بیاوریم واضح خواهد شد که ابن ملجم مأموری از طرف بنی امیه و یهود بوده است.
رسول الله (ص) دعوت میکرد به قرائت قرآن و تمسک به آن و ترک تورات و انجیل و عمر (9) همواره در پی خواندن تورات بود به خاطر اینکه زبان عبری را میدانست و پیامبر او را از خواندن تورات نهی میکرد. ابی هریره میگوید اهل کتاب تورات را به عبرانی میخواندند و به عربی برای اهل اسلام تفسیر میکردند و پیامبر فرمود: اهل کتاب را تصدیق نکنید و تکذیب نکنید و بگویید «آمنا بالله و ما انزل الینا و ما انزل الیکم»(10) با قطع نظر از اینکه این روایت در منبع معتبر شیعی نیست، اما ارتباط زیاد یهود با برخی از مسلمانان از آن به خوبی واضح است یا عمر میگوید از پیامبر سوال کردم درباره تعلم تورات (11) یا در جایی دیگر میگوید: «ای رسول خدا اهل کتاب احادیثی را می گویند که قلب های مارا می گیرد و ما اهتمام به نوشتن آنها کردیم» بسیار حائز اهمیت است شخصی که از کتابت احادیث نبوی منع میکند اهتمام به نوشتن احادیث یهود دارد و سیوطی مینویسد عمر به سوی یهود میرفت و از ایشان تورات را میشنید (12) بررسی ارتباط بنی امیه با یهود مجالی دیگر و مستقل را میطلبد، اما این مقدار کفایت میکند که ارتباط با یهود از زمان پیامبر در میان بنی امیه و متحدانشان رسوخ داشته است تا آنجا که عمر در آخرین ساعات عمرش درباره جانشینی خویش با کعب الاحبار مشورت میکند و او عثمان یا معاویه را برای تصدی خلافت بعد از عمر معرفی میکند (13)
“توطئه یهود و بنیامیه علیه امیرالمؤمنین: حقیقتی پنهان”
یهود و بنیامیه از دیرباز با امیرالمؤمنین علی علیهالسلام کینهای عمیق و دیرینه داشتند. حضرت علی علیهالسلام همان کسی بود که شجاعت و قدرت الهیاش در برابر گردنکشان قریش و بنیامیه چون طارقها و ابوجهلها در میدان جنگ بیرحمانه طومارشان را در هم پیچید. در زمانی که پیامبر صلیاللهعلیهوآله قلعههای یهود را یکی پس از دیگری فتح میکرد، دست امیرالمؤمنین بود که بزرگان یهود را به خاک ذلت کشاند و آنها را به نابودی سوق داد. طبیعی است که با چنین تاریخچهای، تبانی این دو گروه برای از بین بردن آن حضرت امری دور از ذهن نخواهد بود.
اما در میانه این تحولات، ابن ملجم، فردی که اهل مصر بود، ارتباط نزدیکی با عمرو بن عاص داشت. عمرو بن عاص، که در آن دوران قدرت مصر را در دست داشت، ابن ملجم را حتی به عنوان معلم بچههای مصر به کار گرفت. حال این فرضیه به شدت قوت میگیرد که ابن ملجم، که احتمالاً با دستور ویژهای از سوی عمرو بن عاص و معاویه به سمت کوفه آمده، نه تنها مأموریتی ویژه برای قتل حضرت علی علیهالسلام داشته است، بلکه در شرایطی که حضرت علی علیهالسلام برای جنگ با معاویه آماده میشد، این مأموریت به او محول شده بود.
در نهایت، با توجه به تمامی شواهد و قرائن مطرحشده در این بحث، میتوان با اطمینان گفت که معاویه، در سایه سیاستهایش و با استفاده از دستهای پنهانش، بزرگترین جنایت تاریخ اسلام را رقم زده است. نسبت دادن ابن ملجم به خوارج، در واقع شاید پوششی برای ارتباط مستقیم او با بنیامیه و اهداف معاویه باشد، چرا که تاریخ همواره نشان داده است که ناصبیها به هر بهانهای برای دست یازیدن به قدرت، هر فرد مخالف خود را «خارجی» میخواندند.
سخن پایانی :
در بررسی این پرسش که آیا ابن ملجم یا معاویه قاتل حضرت علی (ع) است، به وضوح میتوان گفت که معاویه به عنوان عامل اصلی قتل حضرت علی شناخته میشود. هرچند ابن ملجم به عنوان مجری مستقیم قتل امام علی شناخته میشود، شواهد تاریخی و سیاسی نشان میدهند که معاویه با بهرهگیری از سیاستهای مخفیانه و تروریستی بنیامیه، بهویژه در دوران خلافت خود، نقش اصلی را در طراحی این جنایت ایفا کرده است. تاریخ نشان میدهد که بنیامیه برای حفظ قدرت خود هیچ گونه مماشاتی با مخالفان نمیکردند و حذف فیزیکی آنها از طریق توطئههای پیچیده و ترورهای پنهانی یکی از روشهای رایج آنها بوده است. علاوه بر این، ارتباط نزدیکی که ابن ملجم با عمرو بن عاص و معاویه داشته است، نشان میدهد که او ممکن است تحت مأموریت ویژهای برای این اقدام قرار گرفته باشد.
پیشینه تاریخی کینه و خصومت شدید میان بنیامیه و یهود با حضرت علی (ع) و نیز اعمال معاویه در قتل عثمان، خونخواهی از او و سیاستهای خونین برای رسیدن به خلافت، بهطور قویتر از قبل نشان میدهد که معاویه متهم اصلی این جنایت است. این واقعیت که ابن ملجم در ماه مبارک رمضان و در شرایطی که از نظر دینی باید زهد و تضرع میکرد، اقدام به گناهان بزرگی چون شرب خمر و زنا کرده، گواهی بر این است که او نه تنها از خوارج نبوده بلکه احتمالاً به دستهای پنهان بنیامیه و مأموریتهای آنان برای از بین بردن حضرت علی (ع) وابسته بوده است.
در نهایت، بهنظر میرسد که معاویه با استفاده از جهل و تفرقهافکنی میان مسلمانان، و بهویژه از طریق جریانهای پنهانی خود، در مسیر رسیدن به خلافت به هر قیمتی حتی با خونریزی و ترور، موفق شده است تا بزرگترین جنایت تاریخ اسلام را رقم بزند و با استفاده از شخصیتهای مختلف همچون ابن ملجم، اهداف خود را پیش ببرد.
پی نوشت ها:
**برگرفته از کتاب هل قتل معاویه علیا ،نجاح طائی
1- اصول کافی ج 1 ح 3
2- الغدیر ج 9 ص 149
3- شرح ابن ابی الحدید به نقل از الغدیر ج 9 ص 150
4- المناقب، ابن شهر آشوب ج 2 ص 195
5- بحار ج 42 ص 229
6- التذکره، سبط ابن جوزی ص 185 والمناقب، ابن شهر آشوب ج 3 ص 95
7- بحارالأنوار ج 42 ص 283 باب 127- کیفیة شهادته ع و وصیته
8- بحارالأنوار ج 42 ص 197 باب 126- إخبار الرسول ص بشهادته
9- هرچند عمر از بنی امیه نبوده است اما از هم پیمانان بنی امیه بوده است تا جایی که شام را در اختیار بنی امیه میگذارد و عثمان را به جانشینی خویش انتخاب میکند
10- بخاری ج 5 ص 150
11- کنز العمال ج 1 ص 370 حدیث 1626
12- اسباب النزول للسیوطی ج 1 ص 21
13- شرح نهجالبلاغه، ابن ابی الحدید ج 3 ص 115
Article text in English