مسجد؛ خانه خدا و خانه دانش‌اندوزی

گروه فرهنگی «نسیم آنلاین» ؛ حامد صارم –  خلقت خداوند تماما بی نقص ، کامل و زیبا است .خداوند حکیم  زمین ها را یکسان خلق نکرده است . برخی کویری ، خشک وکم بارش وبرخی سر سبز و همراه  بارندگی بسیار. برخی از زمین ها ،آب و هوایی خشک و سوزان دارند و برخی دیگر آب و هوایی لطیف  و جان افزا دارند . اما   هر طور که باشند و هر آب و هوایی که داشته باشند ؛خداوند  متعال همه زمین ها را  برای آخرین پیامبرش «مسجد» و پاکیزه قرار داده است .(1) به این معنا که  در هر زمینی و هر منطقه ای می توان نماز خواند و خدا را عبادت نمود .

در میان زمین ها ، خداوند برخی مکان ها را  برتری داده است . برخی از این مکان هایی که برتری یافته اند ،مساجد می باشند . هر چند نماز خواندن و عبادت خداوند در همه مکان ها امکان دارد و مطلوب می باشد اما مسجد محلی ویژه برای عبادت خداوند متعال و نزدیکی به او است . هر چند کار کردهای مسجد در طول تاریخ اسلام منحصر به عبادت نبوده است . کارکردهای سیاسی و نظامی بسیاری داشته است و منشأ تحولات سیاسی بسیاری شده است اما مهمترین کارکرد آن محل عبادت و تقرب به درگاه الهی بوده است از این رو مسجد از دیر باز دارای تقدس و حرمتی ویژه برای همه مسلمانان بوده است .

در فرهنگ اسلامی مسجد جایگاه ویژه ای یافته است تا جایی که مسجد و معماری خاص آن، نماد فرهنگ و تمدن اسلامی قرار گرفته است .

جایگاه مسجد

اهل بیت علیهم السلام برای مسجد ، جایگاهی رفیع تبیین نموده اند . رسول خدا و اهل بیت مطهر او مسجد را خانه خدا معرفی نموده اند . (2) و پیامبر اکرم فرمود که در کتب اسمانی مکتوب است که مساجد خانه های من (خداوند ) است . خداوندی که خالق مکان است  و خود لا مکان (3)می باشد؛ برای  فهماندن شرافت مسجد آنرا مکانی منتسب به خود می کند واز آن تعبیر به «خانه من » می نماید . همان گونه که مهمان صاحب خانه را زیارت می کند در روایتی دیگر  کسانی که به مسجد می روند را زائر صاحب بیت (خداوند سبحان) معرفی می نماید .امام حسن مجتبی علیه السلام می فرماید :« اهل مسجد زائر خدا هستند و بر صاحب خانه است که بر زائرش هدیه‌ای بدهد.»(4)     این روایات علاوه بر اینکه اشاره به تقدس و مکانت مسجد دارد تشویق و ترغیب مومنین و مسلمانان به مسجد است . از طرفی بیان می دارد که مسجد چنین جایگاه عظیمی دارد و از جهتی وظیفه ای برای موحدان ایجاد می کند و آن اهتمام و توجه به مسجد می باشد .

تعظیم مسجد

همان گونه که  مسجد دارای جایگاه ویژه ای است  همه وظیفه تعظیم و توقیر مسجد  را دارند. امام صادق(علیه السلام): «إِنَّمَاأُمِرَ بِتَعْظِیمِ الْمَسَاجِدِ لِأَنَّهَا بُیُوتُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ» به درستیکه امر شده است به تعظیم مساجد چرا که آنها خانه های خداوند بر روی زمین هستند (5) .آباد کنندگان  مسجد نیز افراد ممتاز جامعه هستند که خداوند به واسطه  ایشان عذاب را از اهل زمین دور می کند (6)

کسانی که به مسجد بی توجهی می نمایند مورد مذمت شدید قرار گرفته اند  مجاوران  مسجد که در مسجد  به اقامه نماز نمی پردازند در روایات مذمت شده اند و فرموده اند :« همسایه مسجد اگر مانعى برایش نبوده و سالم باشد و در این حال براى نماز واجب در مسجد حاضر نشود، نمازش مقبول درگاه الهى نخواهد بود.»(7) و هر چند فقها فتوا به وجوب نماز در مسجد برای همسایگان مسجد نداده اند اما واضح است که این روایات بی توجهی به مسجد را  بسیار تقبیح می نماید .

هر کسی که به مسجد  اهانت کند  ملعون می باشد :« مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ لَمْ یُوَقِّرِ الْمَسْجِدَ» ملعون است ملعون است هر کسی که مسجد را تعظیم نکند (8)

ساختن و آبادنی مسجد

ساختن و اباد نمودن مساجد از ارزش و اجر بسیاری برخوردار است . در این باره روایات فراوانی از اهل بیت عصمت و طهارت رسیده است . مساجدی آباد هستند که علاوه بر ساختمان آنها  محتوای آن نیز بر اساس هدایت باشد . از این رو همان گونه که برای آبادنی ساختمان های مساجد تلاش می شود و هزینه می شود باید  به بعد فرهنگی و هدایتی مساجد نیز توجه شود و برای آن چندین برابر هزینه شود و برنامه ریزی های دقیقی صورت بگیرد. چرا که رسالت مسجد و مسجدیان دمیدن روح معنویت و روشن نگاه داشتن راه  هدایت برای مردم جامعه می باشد . اگر به این مهم توجه شود بسیاری از مشکلات فرهنگی و اعتقادی به  و جود نخواهد آمد . در صورتی که مساجد از بعد فرهنگی و آموزش های دینی آباد باشند نباید شاهد ناهنجاری های رفتاری و بروز سبک های زندگی و پوشش غیر اسلامی باشیم . دور شدن مساجد از این کارکرد بسیار مهم ،خلاء عظیمی در جامعه ایجاد می کند که نهاد های دیگر نمی توانند به راحتی  این خلاء را پر کنند چرا که مسجد ریشه ای هزار ساله دارد و برآمده از متن قرآن و سنت پیامبر و روایات معصومین  می باشد . چه نهادی می تواند  در این سطح از قداست ،معنویت و مقبولیت نزد جوامع اسلامی برسد .

آموزش در مساجد

برای رسیدن به این امر مهم یعنی آبادانی فرهنگی، باید مساجد  محل معتمد و قوی آموزش معارف دینی در سطوح مختلف شود . مسجد باید بتواند  همه قشرهای جامعه با سطح آگاهی های مختلف را پوشش دهد . به بیانی دیگر مسجد باید به گونه ای تفکرات ناب اسلامی و فرهنگ تشیع را در سطوح مختلف جامعه تبلیغ نمایند که : اولا هیچ کس خود را  از لحاظ معرفتی بی نیاز از مسجد نداند خواه اینکه تعلیم دهد یا تعلیم ببیند ثانیا :افراد مختلف جامعه  با هر سطح و در جه علمی در هنگام  برخورد با سئوالات و شبهات دینی، اولین محل و مکانی که بتواند مشکل و یا سئوال فکری ایشان را حل کند مسجد باشد .

رسول خدا می فرماید :« هرگونه نشستى در مسجد بیهوده است، مگر اینکه براى سه کار باشد: خواندن قرآن، خدا را یاد کردن، و یا دانش اندوختن.»(9) نکات در خور توجهی در کلام رسول خدا وجود دارد از جمله اینکه هر گونه نشستن در مسجد ممدوح نیست . ای بسا نشستن در مسجد که لغو و بیهوده باشد . در سه حالت این نشستن بیهوده نیست . که دو حالت از آن به آموزش بر می گردد یکی دانش آموختن  و دیگری خواندن قرآن . خواندن قرآن هم خود نوعی عبادت است و در عین حال که عبادت است دانش اندوزی نیز میباشد چرا که قرآن کتابی الهی است که  منشا علوم بسیاری می باشد . بنابر این اگر می گویند مسجد محل عبادت  است باید برای عبادت سه مصداق مهم معرفی نمود یکی نماز خواندن و نیایش  و مناجات با خداوند و امثال این اعمال عبادی (که  این اعمال هم باید با معرفت  همراه باشد) و دیگری تلاوت قرآن (که تلاوت قرآن باید تدبر و تفکر و آموزش و…همراه باشد )و دانش اندوختن (دانشی با محوریت قرآن کریم و تفسیر اهل بیت علیهم السلام) . بنابر این مسجد خانه خدا و خانه دانش اندوزی است و اهل مسجد باید  اهل دانش و معرفت دینی باشند . به جز این سه عمل در مسجد نشستن  و توقف در مسجد امری بیهوده است آن طور که رسول خدا فرمودند . و در روایتی دیگر از رسول خدا :« قومی [با یکدیگر]در مسجدی از مساجد خداوند متعال برای تلاوت و آموختن قرآن ننشینند؛ مگر آنکه آرامش بر ایشان نازل و رحمت الهی شامل حال آنها شود. و خداوند از آنها در میان کسانی که نزد او هستند یاد می‌کند.»(10) بنابر این روایات ارزش تلاوت و یادگیری قرآن در مسجد واضح است  و تاثیرات معنوی که مسجد آباد در جامعه دارد در روایت بیان شده است از جمله نزول ارامش و رحمت بر ایشان که  این مختصر مجال شرح آن را ندارد .

خراب بودن مساجد آخر الزمان

توجه به امر محتوای مساجد و تلاش برای عبادت خداوند و دانش اندوزی بسیار مهم است چرا که همیشه عبادت بدون دانش اندوزی و کسب معرفت به تحجر  و انحراف کشیده خواهد شد . عبادت به دور از قرآن کریم و هدایت اهل بیت علیهم السلام منجر به اسلام خوارج خواهد شد . عبادتی که سرانجام آن رشد و کمال و ترقی شخص و جامعه نخواهد بود . هرگاه مساجد از اموزش قران و روایات اهل بیت علیهم السلام به هر شکلی خالی شود . باید منتظر انحراف جامعه از دین مداری و انحراف دین مداران از اسلام حقیقی باشیم . بدون شک هر گاه تعالیم اهل بیت علیهم السلام و تعالیم کتاب های ارزشمند شیعه همچون نهج البلاغه و اصول کافی و صحیفه سجادیه در کنار قرآن در مساجد تعطیل شود؛ زنگ خطری بزرگ برای همه جامعه خواهد بود . بی شک دور شودن از معارف قرآن و نهج البلاغه دین مداران  جوامع اسلامی ما را خوارج گونه خواهند کرد و جوانان مساجد را بی محتوا خواهند یافت ین هشداری است که رسول الله به جامعه اسلامی داده است  پیامبر اکرم(ص): «سیأتی على الناس زمان لا یبقى من القرآن لا رسمه و من الاسلام الا اسمه یسمون به و هم ابعد الناس منه، مساجدهم عامرة و هى خراب من الهدی»(11)به زودى زمانى بر مردم خواهد آمد که از قرآن جز نوشته‌اش و از اسلام جز نامش باقى نمی‌ماند. مردم به اسم مسلمان، ولى دورترین مردم از حقیقت اسلامند. مساجدشان از نظر ساختمانی، آباد و از لحاظ هدایت خراب است….

آری قرآنی که بدون کلام اهل بیت باشد جز رسمی و خطی بر کاغذ نیست و مساجدی که ظاهرش زیبا و آباد باشد و به هدایت رسول الله و عترت  او و قرآن مهتدی نباشد  خراب است .

به راستی اگر در مساجد همه عالم اسلام مسلمانان توحید را از نهج البلاغه می آموختند و توحید را از صحیفه سجادیه می آموختند ؛ آیا امروز شاهد شنیع ترین و هولناک ترین جنایت ها به اسم توحید و اسلام بودیم ؟

اگر در مساجد تفسیر و تبیین  کلمه مقدسه «الله اکبر» از لسان نهج البلاغه ، اصول کافی شریف و صحیفه سجادیه  می شد آیا با این نام مقدس کسی مرتکب چنین جنایات هولناکی می شد؟

آیا امروز نباید در جامعه شیعی خود نعمت امنیت را قدر بدانیم ؟ و به پاس این امنیت که نعمتی از جانب امام غائب حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف هست  نباید به آبادانی مساجد اهتمام ورزیم ومبلغ  معارف و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت در مساجد باشیم ؟

اگر این اهتمام نباشد مساجد ما «خراب از هدایت » خواهد بود .
پی نوشت ها:

إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أُعْطِیتُ خَمْساً لَمْ یُعْطَهَا أَحَدٌ قَبْلِی جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً وَ …. امام باقر علیه السلام می فرمود که رسول الله بیان داشتند به من پنج موهبت عطا شده است که به احدی قبل از من اعطا نشده بود زمین برای من  مسجد و پاک قرار داده شد و….  الأمالی( للصدوق) / النص / 216 / المجلس الثامن و الثلاثون

بحار الأنوا ر(ط – بیروت) ؛ ج‏80 ؛ ص373.

امام رضا علیه السلام :«… هُوَ أَیَّنَ الْأَیْنَ بِلَا أَیْنٍ…» الکافی (ط – الإسلامیة) / ج‏1 / 78 / باب حدوث العالم و إثبات المحدث .

إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی) / ج‏1 / 77 / الباب الثامن عشر وصایا و حکم بلیغة …..  ص : 72.

بحارالانوار، ج81، ص14.

وسائل الشیعة ؛ ج‏5 ؛ ص205.

وسائل الشیعه، ج 3، ص 479، روایت 5.

بحار الأنوار (ط – بیروت) ؛ ج‏80 ؛ ص361.

بحارالانوار، ج77، ص86.

مستدرک الوسایل، ج٣، ص٣٦٣.

کافی، ج8، ص308