النبالعظیم محفلی برای پژوهش های شیعه
نویسنده : حامد صارم
چکیده:
این مقاله به تحلیل مفهومی و قرآنی انتظار در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) و بررسی ابعاد مختلف صبر و فلاح از منظر قرآن کریم می‌پردازد. در این مقاله، آیات سوره آل عمران و سوره مبارکه العصر به‌عنوان دو آیه مهم که به‌طور خاص در موضوع انتظار و صبر تأکید دارند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این نوشتار نشان می‌دهد که صبر، مصابره و مرابطه در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) از ارکان اصلی برای دستیابی به فلاح و رستگاری هستند. همچنین، تأکید شده که تنها ایمان و عمل صالح برای رسیدن به فلاح کافی نیست و ویژگی‌هایی چون توصیه به حق و صبر جمعی نیز لازم است. این مقاله به‌طور ویژه به این موضوع پرداخته که در دوران غیبت، مسلمانان باید به‌طور جمعی در مسیر حفظ ایمان و تقویت انتظار امام مهدی (علیه‌السلام) قدم بردارند. این نوشته شماره اول از تحلیل‌های این موضوع است و قسمت دوم در ادامه خواهد آمد.
واژگان کلیدی:
انتظار، غیبت، فلاح، صبر، مصابره، مرابطه، سوره آل عمران، سوره العصر، امام زمان (علیه‌السلام)، قرآن کریم
وظایف مسلمانان در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام): بررسی از منظر قرآن و آموزه‌های دینی
یکی از مسائل اساسی و بنیادین که در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) در ذهن مسلمانان مطرح می‌شود، تعیین وظایف دینی در این دوران است. در بررسی تاریخ اسلام، زمانی که امام حسین (علیه‌السلام) حرکت خود را به سوی کربلا آغاز کرد، مسلمانان به‌وضوح تکلیف خود را می‌دانستند و باید به یاری امام در مسیر جهاد و ایثار می‌شتافتند. در آن زمان، وظیفه هر فرد مسلمان که توانایی داشت، پیوستن به امام حسین (علیه‌السلام) و همراهی با ایشان در این حرکت مقدس بود. این وظیفه از منظر دینی به‌طور صریح و آشکار مشخص بود.
اما سوالی که در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) برای مسلمانان مطرح می‌شود این است که وظیفه آنها در این دوران چیست؟ زمانی که امام معصوم در غیبت است، آیا همان‌طور که در زمان حضور امام حسین (علیه‌السلام) تکلیف در پیروی از ایشان و همراهی با او مشخص بود، در دوران غیبت نیز تکلیف مسلمانان به‌طور مشابه روشن است؟
پاسخ به این سوالات در آموزه‌های دینی و قرآنی نهفته است. قرآن و احادیث معصومین (علیهم‌السلام) در دوران غیبت به مسلمانان دستور داده‌اند که باید در انتظار ظهور امام زمان (علیه‌السلام) صبر کنند و به وظایف خود در این دوران، که مهم‌ترین آنها صبر و استقامت در برابر ظلم و فساد است، عمل نمایند. در واقع، در دوران غیبت، «انتظار» به‌عنوان یکی از بزرگترین عبادات و وظایف دینی مسلمانان مطرح می‌شود.
مفهوم انتظار در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام): چالش‌ها و وظایف مسلمانان
هرچند مفهوم انتظار به خودی خود گنگ و ناگویا نیست، اما نیاز به دقت و تامل بیشتری در این مورد وجود دارد. انتظار نه‌تنها در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) بلکه در همه دوران‌ها موضوعی بوده است که پیامبر (صلى الله علیه و آله) به آن توجه داده‌اند و مختص به زمان غیبت نمی‌باشد. مولفه‌های انتظار، همواره در طول تاریخ در آموزه‌های اسلامی مطرح بوده است.
با این حال، در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام)، مفهوم انتظار از اهمیت و عمق بیشتری برخوردار می‌شود. چرا که در این دوران دسترسی به امام معصوم امکان‌پذیر نیست و شرایط خاص غیبت باعث می‌شود که فشارهای اجتماعی و سیاسی و فتنه های فراوان بر پیروان امام زمان (علیه‌السلام) شدت یابد. در چنین شرایطی، ظلم‌ها و فتنه‌ها بر جامعه مسلمانان سختی‌ها و فشارهای بیشتری وارد می‌آورد و لذا صبر، همدلی و تلاش برای فلاح و رستگاری به امری حیاتی تبدیل می‌شود.
در این مقاله، به بررسی مولفه‌های رستگاری از منظر آیات قرآن پرداخته می‌شود. آیات مختلف قرآن، که به صبر، استقامت و آمادگی برای حفظ ایمان تأکید دارند، به‌طور مشخص نحوه صحیح انتظار را به مسلمانان نشان می‌دهند. انتظار در این دوره، نه تنها به معنای چشم به راه بودن است، بلکه از مسلمانان خواسته می‌شود تا در این دوران پرآشوب، با صبر و ثبات قدم در مسیر حفظ خود و جامعه ایمانی گام بردارند.
وظایف مسلمانان در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) از منظر قرآن کریم
طبق آموزه‌های دینی، در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) مسلمانان مأمور به صبر هستند. این مفهوم در قرآن کریم به‌ویژه در آیه پایانی سوره آل عمران به‌طور ویژه‌ای بیان شده است. در این آیه شریفه، دستوراتی درباره صبر در زمان‌های سخت و طاقت‌فرسا آمده است که این دستورات به‌طور خاص به دوران غیبت نیز قابل تطبیق است. آیه مورد اشاره به‌صراحت نشان می‌دهد که صبر، استقامت و تقوا در این دوران از ارکان اصلی فلاح و رستگاری هستند.
آیه‌ای که در سوره آل عمران آمده است، یکی از آیات کلیدی در بحث صبر، انتظار و رستگاری است. خداوند در این آیه می‌فرماید:
«یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون»
“ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صبر کنید، و یکدیگر را به صبر دعوت کنید، و در برابر دشمنان ثابت قدم باشید، و از خداوند پرهیز کنید، باشد که شما رستگار شوید.”
این آیه به‌طور مشخص سه وظیفه اصلی را برای مسلمانان بیان می‌کند که در مسیر فلاح و رستگاری باید به آنها عمل کنند: صبر، مصابره و مرابطه. این دستورات به وضوح نشان‌دهنده شرایط سخت و پرآشوبی است که اهل ایمان در طول تاریخ، به‌ویژه در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام)، با آن روبه‌رو خواهند بود. این شرایط ممکن است فلاح و رستگاری مومنین را به خطر بیندازد، بنابراین خداوند دستوراتی را برای راه نجات و فلاح در نظر گرفته است. بی‌شک، این سختی‌ها برای مومنین در این دوران وجود داشته و خواهد داشت تا وعده الهی محقق شود و خوف تبدیل به امن گردد.
بنابراین، این آیه شریفه یکی از مهم‌ترین وظایف مسلمانان در دوران غیبت را شامل می‌شود. منتظران ظهور امام زمان (علیه‌السلام) باید نسبت به این وظایف به‌طور جدی اقدام کنند و تمام تلاش خود را برای عمل به این دستورات به کار ببرند. این دستورات در واقع، راهکارهای عملی برای فلاح و رستگاری در دوران غیبت هستند.
این آیه به‌عنوان یک دستورالعمل جامع در زمان‌های سخت و پرآشوب، به‌ویژه در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام)، مطرح می‌شود. در این دوران، مسلمانان باید با صبر و استقامت در برابر مشکلات و فتنه‌ها بایستند و همزمان با تقوی، راه فلاح و رستگاری را در پیش گیرند. در دوران غیبت، که امام معصوم (علیه‌السلام) از دسترس مردم خارج است، انتظار برای ظهور حضرت مهدی (علیه‌السلام) یکی از بزرگترین عبادات و وظایف مسلمانان می‌شود.
آیه شریفه تأکید دارد که در دوران غیبت، صبر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف مسلمانان مطرح است. همچنین، همراه با صابروا و رابطوا باید این اصول به‌عنوان روش‌های اساسی برای فلاح و رستگاری در این دوران در نظر گرفته شوند. در واقع، این آیه از قرآن نه تنها دستور به صبر فردی می‌دهد، بلکه مسلمانان را به همکاری جمعی و استقامت اجتماعی در راه حفظ ایمان و تقویت انتظار امام مهدی (علیه‌السلام) دعوت می‌کند.
در این آیه، پاسخ قرآن به‌طور روشن به مسلمانان داده شده است: صبر کنید. با این حال، این تنها به معنای صبر فردی نیست. در این آیه، خداوند نه تنها از صبر سخن می‌گوید، بلکه از واژه “صابروا“ نیز استفاده کرده است. مفهوم “مصابره“ که در این آیه آمده، تنها یک‌بار در قرآن ذکر شده است و در سایر آیات قرآن به این شکل نیامده است. واژه “مصابره“ از ریشه صبر می‌آید، اما تفاوت‌هایی با اصبروا دارد. واژه “اصبروا“ به‌طور واضح و مستقیم دعوت به صبر می‌کند، در حالی که مصابره به‌طور همزمان شامل دعوت به صبر و دعوت شدن به صبر نیز می‌شود.
مصابره در واقع، تنها به معنای صبر فردی نیست . مصابره به‌عنوان یک رکن اصلی برای فلاح و رستگاری مسلمانان معرفی می‌شود، چرا که این مفهوم بر اهمیت همکاری اجتماعی در مسیر تقویت ایمان و آماده‌سازی برای ظهور امام زمان (علیه‌السلام) تأکید دارد.
استدلال به آیه:
در این آیه، آیه‌ی «اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون»، به‌طور مستقیم به مسلمانان دستور داده می‌شود که صبر کنند، یکدیگر را به صبر دعوت کنند، و در برابر فتنه‌ها استقامت کنند. این آیه در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) بسیار مهم است زیرا به‌طور مشخص نشان می‌دهد که در چنین دوران‌هایی، صبر فردی کافی نیست. جامعه اسلامی باید در این دوران پرآشوب، مصابره نیز داشته باشد .
علاوه بر صبر و مصابره، در این آیه به رابطوا و اتقوا نیز اشاره شده است. مفاهیم رابطوا و اتقوا در آیه به‌طور مستقیم با فلاح و رستگاری ارتباط دارند. در اینجا، رابطه به معنای پیوند و همکاری میان مسلمانان است که باید با یکدیگر در راستای تقویت ایمان و استقامت در برابر فتنه‌ها حرکت کنند.
نتیجه‌گیری از این آیه آن است که تنها صبر فردی برای نجات در دوران غیبت کافی نیست، بلکه مصابره، مرابطه و تقوی باید از ارکان اصلی راهبرد مومنین در این دوران باشد.
در نهایت، این آیه به‌طور واضح نشان می‌دهد که انتظار و صبر در دوران غیبت به‌عنوان اعمالی ضروری و اساسی برای رسیدن به فلاح و رستگاری باید در قالب یک فرآیند جمعی و اجتماعی درک و عمل شود. انتظار در این دوران نه تنها به معنای صبر فردی است، بلکه به‌طور خاص، مسلمانان باید یکدیگر را به صبر دعوت کرده و در این مسیر مشترک، از تقوی و همکاری بهره‌برداری کنند تا به فلاح و رستگاری دست یابند.
همچنین، واژه «لعلکم تفلحون» در انتهای آیه به‌طور صریح بیان می‌کند که رعایت این اصول به فلاح و رستگاری می‌انجامد. این عبارت به‌طور واضح نشان می‌دهد که اگر مسلمانان این اصول و ارزش‌ها را رعایت کنند، به فلاح و رستگاری دست خواهند یافت. بنابراین، رعایت این دستورات به‌عنوان شرط اصلی برای تحقق فلاح و رستگاری در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) ضروری است.
صبر و ملاک‌های فلاح و خسران در قرآن
در قرآن کریم، بحث صبر و فلاح یک بار دیگر در سوره مبارکه عصر به‌وضوح بیان شده است. این سوره که در آن آمده است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ
“به نام خداوند بخشنده و مهربان. قسم به عصر، که انسان در زیان است.”
این آیه در ابتدا همه انسان‌ها را در وضعیت “خسران” قرار می‌دهد و سپس استثناء‌هایی را مطرح می‌کند. همان‌طور که در آیه آمده است، “جنس انسان“ در وضعیت خسران است. به‌بیان دیگر، همه انسان‌ها بدون استثنا در این خسران قرار دارند مگر کسانی که ویژگی‌های خاصی را داشته باشند.
حال، سؤال اینجاست که این ویژگی‌ها چیست؟ در ادامه آیه، خداوند می‌فرماید:
“إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ“
“مگر کسانی که ایمان آورده‌اند و اعمال صالح انجام داده‌اند و یکدیگر را به حق و صبر سفارش کرده‌اند.”
چهار ویژگی مشخص می‌شود که باعث می‌شود فرد از خسران نجات یابد:
- ایمان
- عمل صالح
- تواصی به الحق
- تواصی به الصبر
این چهار ویژگی، اساس فلاح و رستگاری هستند. بنابراین، در این آیه از قرآن، انسان‌ها به‌طور کلی در خسران قرار دارند، مگر کسانی که این ویژگی‌ها را در خود داشته باشند. در واقع، اگر فردی این ویژگی‌ها را نداشته باشد، دچار خسران خواهد شد و اگر آنها را دارا باشد، به فلاح و رستگاری خواهد رسید.
این سوره و آیه، مشابهت‌هایی با آیه 200 سوره آل عمران دارند که در آنجا نیز بر اهمیت الصبر و توصیه به الصبر تأکید شده است. در هر دو آیه، صبر به‌عنوان یکی از ارکان اصلی فلاح و رستگاری مطرح است. به‌ویژه در سوره العصر، به‌وضوح نشان داده شده است که کسانی که در انجام این ویژگی‌ها کوتاهی کنند، دچار خسران خواهند شد.
تقابل فلاح و خسران:
در آیه دیگری از قرآن که در سوره مبارکه مومنون آمده است، نیز فلاح و خسران با ترازوی اعمال مقایسه شده است:
“فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُۥ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ خَسِرُوا۟ أَنفُسَهُمْ فِى جَهَنَّمَ“
“هر کس ترازوی اعمالش سنگین شد، آنها کسانی هستند که فلاح یافته‌اند، و هر کس ترازوی اعمالش سبک شد، آنها کسانی هستند که خود را در جهنم از دست داده‌اند.”
در این آیه، خسران در مقابل فلاح قرار گرفته است. هنگامی که اعمال فرد سبک باشد، یعنی عمل صالح کمی داشته باشد یا نداشته باشد، چنین فردی در نهایت در خسران قرار خواهد گرفت. اما اگر اعمال فرد سنگین باشد و اعمال صالح بر اعمال منفی غلبه کند، او به فلاح و رستگاری خواهد رسید.
آیه 200 سوره آل عمران و سوره مبارکه والعصر هرکدام مسیری را برای فلاح و عدم خسران ارائه می‌دهند. به‌طور خاص، آیه 200 سوره آل عمران به‌طور مستقیم مسیر فلاح را ترسیم می‌کند، در حالی که سوره والعصر به مسیر عدم خسران اشاره دارد. به عبارت دیگر، هر دو آیه مسیرهایی را برای رسیدن به هدف‌هایی مشخص نشان می‌دهند که رسیدن به فلاح و جلوگیری از خسران تنها با پیمایش این مسیرها امکان‌پذیر است.
نکته بسیار مهم این است که این دو آیه شریفه دارای شباهت‌های معنایی و مفهومی قابل توجهی هستند. در سوره والعصر، خداوند دستور به تواصی به الحق و تواصی به الصبر می‌دهد. در مقابل، در سوره آل عمران، دستور به صبر، مصابره و مرابطه داده شده است.
در واقع، صبر و مصابره در هر دو آیه به‌عنوان اصولی بنیادین برای رسیدن به فلاح و جلوگیری از خسران معرفی شده‌اند.
این مشابهت‌های مفهومی میان این دو آیه نشان‌دهنده ارتباط نزدیک و هم‌راستایی این دستورات در قرآن کریم است
با توجه به آیات قرآن، صبر و تواصی به الصبر یکی از ارکان اصلی فلاح و رستگاری است. در سوره والعصر به صورت کلی انسان را در خسران معرفی می کند به جز افرادی که با رعایت ویژگی‌هایی چون ایمان، عمل صالح، تواصی به الحق و الصبر، می‌توانند از این وضعیت نجات یابند و به فلاح دست یابند. در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام)، وظیفه مسلمانان این است که با صبر وتواصی به الصبر و تواصی به الحق در انتظار ظهور امام بمانند و با عمل صالح، از خسران جلوگیری کنند. این آیات نشان می‌دهند که هیچ‌کس نمی‌تواند به‌راحتی از فلاح برخوردار شود مگر اینکه این ویژگی‌ها را در خود به‌طور کامل داشته باشد.
پیش‌بینی‌های فلاح و خسران در قرآن
تمام انسان‌هایی که در خسران هستند، چهار ویژگی را ندارند. این ویژگی‌ها به‌طور واضح در قرآن مشخص شده‌اند. ممکن است فردی از اهل ایمان باشد، اما اگر عمل صالح نداشته باشد، در واقع جزو اهل خسران خواهد بود. به‌عنوان مثال، تصور کنید فردی ایمانی دارد، اما در عمل صالح، توصیه به حق و صبر از او دیده نمی‌شود. در این صورت، چنین شخصی به‌طور حتم اهل خسران است.
این نکته که ممکن است در ظاهر ساده به نظر برسد، از نظر معنایی بسیار عمیق است. بسیاری از انسان‌هایی که خود را از اهل ایمان می‌دانند، ممکن است در نهایت در دایره خسران قرار بگیرند. چرا که خسران تنها مختص کافران نیست. کسانی که ایمان دارند و به دین عمل می‌کنند، اما در عمل از ویژگی‌های فلاح محروم هستند، ممکن است در مسیر خسران قرار گیرند. این مسئله ممکن است به‌طور ناآگاهانه برای هر کسی اتفاق بیفتد. سؤال اساسی که مطرح می‌شود این است که تا چه اندازه احتمال دارد افرادی که خود را اهل ایمان می‌دانند، در نهایت جزو “لفی خسر” قرار گیرند؟ به‌نظر می‌رسد که احتمال وقوع این امر بیشتر از آنچه که معمولاً تصور می‌شود، باشد. به‌ویژه با گذشت زمان، این احتمال که انسان‌ها، حتی با داشتن ایمان، به دلیل فقدان برخی ویژگی‌های اساسی در مسیر خسران قرار گیرند، بیشتر می‌شود. این نکته باید به‌عنوان یک هشدار جدی در نظر گرفته شود.
طبق آیات قرآن و تحلیل‌های دقیق، هر فردی که ویژگی‌های فلاح را در خود نداشته باشد، حتی اگر ایمان داشته باشد، در نهایت در مسیر خسران قرار می‌گیرد. این مسئله به‌ویژه در آیات سوره عصر و دیگر آیات قرآن به‌طور واضح مورد تأکید قرار گرفته است که تنها ایمان و عمل صالح برای فلاح و رستگاری کافی نیستند. در این آیات بر اهمیت ویژگی‌هایی مانند توصیه به حق و صبر تأکید شده است. بنابراین، اگر این ویژگی‌ها در فرد وجود نداشته باشد، ممکن است به‌طور ناخودآگاه و بدون قصد قبلی در دسته اهل خسران قرار گیرد.
این تحلیل به ما می‌آموزد که برای دستیابی به فلاح و رستگاری در مسیر دینی، صرف ایمان و عمل صالح کافی نبوده و ویژگی‌های دیگری نیز ضروری است که در قرآن کریم به آنها اشاره شده است. این ویژگی‌ها شامل دعوت به حق و صبر هستند که باید به‌طور فعال در زندگی فردی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرند. عدم رعایت این اصول، حتی در صورتی که فرد به ایمان و عمل صالح متعهد باشد، می‌تواند وی را از مسیر فلاح منحرف کرده و به خسران سوق دهد.
نتیجه‌گیری:
در قرآن کریم، فلاح و خسران به‌طور مشخص با ویژگی‌های مشخصی ارتباط دارند. طبق آیات مختلف قرآن، صبر، ایمان، عمل صالح و توصیه به حق و صبر از ارکان اصلی فلاح و رستگاری هستند. به‌ویژه در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام)، انتظار و صبر نه تنها یک وظیفه فردی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی است که باید در قالب همکاری و همدلی میان مسلمانان شکل گیرد.
آیات سوره آل عمران و سوره العصر، به‌وضوح مسیرهایی را برای فلاح و عدم خسران ترسیم می‌کنند. در سوره آل عمران، به‌طور مشخص دستور به صبر، مصابره و مرابطه داده شده است که این دستورات در دوران غیبت به‌ویژه در پیروی از امام زمان (علیه‌السلام) بسیار اهمیت دارند. همچنین، در سوره العصر، ایمان و عمل صالح، تواصی به حق و صبر به‌عنوان ویژگی‌های اساسی برای جلوگیری از خسران معرفی شده‌اند. در هر دو سوره، به‌طور مشترک، تأکید شده که اگر فردی این ویژگی‌ها را در خود نداشته باشد، دچار خسران خواهد شد.
بنابراین، برای دستیابی به فلاح و رستگاری در دوران غیبت، مسلمانان باید تنها به ایمان و عمل صالح اکتفا نکنند، بلکه باید ویژگی‌هایی همچون توصیه به حق و صبر را در زندگی فردی و اجتماعی خود به‌طور فعال رعایت کنند. عدم توجه به این ویژگی‌ها، حتی در صورت ایمان و عمل صالح، می‌تواند فرد را از مسیر فلاح منحرف کرده و به خسران سوق دهد.
از این‌رو، انتظار از مسلمانان در دوران غیبت تنها به معنای چشم به راه بودن نیست، بلکه باید همدلی، استقامت و همکاری جمعی را در مسیر حفظ ایمان، تقویت جامعه ایمانی و برای ظهور امام زمان (علیه‌السلام) در پیش گیرند. این آیات، راهنمایی برای مسلمانان در دوران غیبت هستند تا بتوانند با رعایت این اصول به فلاح و رستگاری دست یابند.
بحث مربوط به فلاح و خسران، ویژگی‌های صبر و مصابره، و مسئولیت‌های مسلمانان در دوران غیبت امام زمان (علیه‌السلام) در این مقاله بررسی شد. جزئیات بیشتر این تحلیل و ادامه بحث در مقاله دوم ارائه خواهد شد.
قسمت های مختلف کلیپ سخنرانی نیمه شعبان با موضوع مفهوم قرآنی انتظار:
قسمت اول :چرا بعضی ها در زمان غیبت گم می شوند ؟
قسمت دوم :رویکردهای ایمان و انحراف در غیبت
قسمت سوم :در دل تاریکی، مسیر امید را بیابیم
قسمت چهارم :زیستن مومنانه تاملی کوتاه بر مفهوم قرآنی انتظار(1)
قسمت پنجم:زیستن مومنانه :تاملی بر مفهوم قرآنی انتظار(2)
قسمت ششم :قسمت ششم : زیستن مومنانه :تاملی بر مفهوم قرآنی انتظار(3)
