نباالعظیم محفلی برای پژوهش های شیعه
مقالات مرتبط
گروه فرهنگی «نسیم آنلاین»؛ حضرت فاطمه معصومه دختر موسی بن جعفر علیهم السلام گوهری است در شهر قم . گوهری که قبل از ولادت پدر بزرگوارش امام صادق علیه السلام از ولادت او خبر داده است و به شیعیان و محبین اهل بیت علیهم السلام این مژده را داده است که به واسطه حضور او در قم این شهر حرم اهل بیت علیهم السلام خوانده شده است . ایشان شهر قم را به واسطه حضور این بانوی والا مقام حرمی هم عرض کوفه و مدینه معرفی نموده است . (۱)
حضرت معصومه سلام الله علیها از مقربین خاص درگاه الهی است . در زیارت نامه ایشان که توسط امام رضا علیه السلام آموزش داده شده است زائر خطاب به ایشان عرضه می دارد :«ان لک عند الله شأن من الشأن».به درستیکه برای تو نزد خدا شان و مقامی خاص می باشد. این تعبیر در زیارات اهل بیت علیهم السلام در خصوص ائمه طاهرین و رسول الله علیهم السلام به کار رفته است . )۲(
در روایاتی که از امام صادق ،امام رضا و امام جواد علیهم السلام رسیده است تاکید بسیاری بر زیارت آن جناب شده است و فرموده اند :«من زارها وجبت له الجنه »( ۳(و یا فرموده اند :«من زارها فله الجنه ». ) ۴)کسی که او را زیارت کند بهشت برای او واجب می شود و بهشت برای زائر آن بانوی مکرمه است .
معادل بودن زیارت ایشان با بهشت خود دلیل دیگری از مقامات معنوی ایشان و مقرب بودن او نزد پرودگار خویش است .
بهشت بهای انسان های مومن است
اهل ایمانی که پس از گذرندان ابتلائات سخت و فتنه هایی در دنیا توانسته اند ایمان خویش را حفظ کنند به بهشت وعده داده شده اند . بهشت مجموعه ای از نعمت های تمام نشدنی است که خداوند برای ایمان آورندگان قرار داده است . نعمت هایی مادی و کمال های معنوی که آیات و روایات دور نمایی از آن را ترسیم نموده اند . خداوند متعال بهشت را بهای جان های انسان های مومن قرار داده است و فرمودند ثمن شما تنها بهشت است و آن را به غیر از بهشت نفروشید .«أَمَا إِنَّ أَبْدَانَکُمْ لَیْسَ لَهَا ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّهُ فَلَا تَبِیعُوهَا بِغَیْرِهَا»(۵).
رابطه تعقل و بهشت
هر کسی که عقل داشته باشد اهل ایمان خواهد بود و هرکسی که اهل ایمان باشد وارد بهشت خواهد شد (۶ )بنا بر این کسی که عاقل نباشد و از عقل خویش بهره ای درست نبرد وارد بهشت نخواهد شد . کسی که تابع عقل خود نبوده و تابع غیر عقل باشد هیچ گاه بهشت بر او واجب نمی شود . از دیدگاه قرآن و اهل بیت علیهم السلام انسان ها به دودسته کلی تقسیم می شوند . دسته ای که تعقل می کنند و صاحب خرد و عقل هستند و دسته ای که تعقل نمی کنند و صاحب شیطنت هستند .خداوند بهشت را از کسانی که تعقل می کنند پر خواهد کرد و جهنم نیز سر ریز از انسان هایی می شود که خداوند به ایشان عقل اعطا کرده است لکن به جای تعقل به شیطنت می پردازند.
زائر اهل بیت علیهم السلام عاقل است
بنابراین هنگامی که بر زائر حضرت معصومه علیه السلام بهشت واجب می شود یعنی زائر آن بانوی بزرگوار تعقل می کند و عقل را در مسیر شیطنت به کار نمی بندد . چرا که همان طور که امام صادق علیه السلام فرمود :«هر کس که عاقل باشد دین دارد و هرکس که دین دارد وارد بهشت خواهد شد ». به خوبی می توان فهمید که وجوب بهشت برای زائر به معنای رفع تکلیف از زائر نیست بلکه به معنای این است که این زیارت آنچنان تاثیری معنوی و معرفتی درانسان می گذارد که انسان را در زمره تعقل کنندگان قرار می دهد . زیارت باعث دوری جهل و شیطنت از انسان می شود . در حقیقت زیارت خاندان پیامبر اکرم و ائمه طاهرین علیهم السلام و حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها نشان از تعقل نمودن زائر دارد و خداوند سبحان تعقل نکردن را یکی از عوامل افتادن در دوزخ معرفی می کند (۷ )بدیهی است کسی که از تعقل کنندگان است بهشت بر او واجب می شود .
فهم زیارت نامه حضرت معصومه انسان را «اعقل الناس» می کند
زیارت نامه حضرت معصومه سلام الله علیها نشان از این نکته مهم است .در این زیارت نامه زائر پس از تکبیر و تسبیح و تحمید خداوند متعال به انبیای الهی حضرت آدم و نوح تا خاتم النبیین سلام می دهد و پس از آن به یکایک اوصیاء پیامبر گرامی اسلام سلام می کند . پس از سلام به امام حسن عسکری علیه السلام به امام عصر به صورت « السَّلَامُ عَلَى الْوَصِیِّ مِنْ بَعْدِه» سلام می کند . زائر در این زیارت اظهار می کند که جریان هدایت الهی را به خوبی می شناسد وبا سلام کردن به برگزیدگان الهی و ائمه طاهرین خود را در مقابل حق متواضع می داند .این تواضع در باره حق نشان از اعقلیت انسان است چنان که حضرت موسی بن جعفر به هشام فرمود : « یَا هِشَامُ إِنَّ لُقْمَانَ قَالَ لِابْنِهِ تَوَاضَعْ لِلْحَقِّ تَکُنْ أَعْقَلَ النَّاسِ…»(۸)ای هشام به درستیکه لقمان به پسرش گفت برای حق متواضع باش تا اینکه اعقل مردم بشوی. بنابر این زائر در برابر حق «رأی» و نظر شخصی ندارد و در برابر آنچه که از حجت های خداوندمی یابد متواضع خواهد بود و در برابر آن استکبار نخواهد داشت
تاکید برآخرین حجت الهی در زیارت نام حضرت معصومه سلام الله علیها
هر چند این زیارت توسط امام رضا علیه السلام آموزش داده شده است ، اما این زیارت بر امامت ائمه متاخر از امام رضا علیهم السلام تاکید دارد به ویژه بر امامت امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف . زائر پس از سلام به آخرین حجت خدا با پنج عنوان بر او صلوات می فرستد . « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى نُورِکَ وَ سِرَاجِکَ وَ وَلِیِّ وَلِیِّکَ وَ وَصِیِّ وَصِیِّکَ وَ حُجَّتِکَ عَلَى خَلْقِک» در این صلوات حضرت ولی عصر را نور، سراج (چراغ) ،ولی ، وصی و حجت خدا بر تمامی خلق معرفی می کند و در این زیارت از خداوند گشایش امر اهل بیت(ظهور امام زمان) و شادمانی اهل بیت پیامبر را می خواهد . این بدان معنا است که زائر با معرفت و محبت و قبول امامت امام غائب، حضرت معصومه را زیارت می کند . و زائر در حالت انتظار برای فرج که افضل اعمال است به زیارت آن بانوی بزرگ می رود .
اصلاح و عقلانیت زائر در زیارت نامه حضرت معصومه علیها السلام
زائر در قسمت های پایانی زیارت اعلام می دارد که به وسیله محبت و ولایت امامان هدایت به سمت توحید و تقرب به خداوند حرکت می کند و به وسیله دوری ازدشمنان ایشان شرک را از خود دور می کند . و در نهایت دو خواسته بسیار مهم در این زیارت توسط زائر از خداوند درخواست می شود .در این دو دعا زائر ثبات قدم بر هدایت و استوار بودن معرفت اهل بیت را در قلبش می خواهد او خطاب به حضرت معصومه سلام الله علیها عرضه می دارد :« أَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ … لَا یَسْلُبَنَا مَعْرِفَتَکُم» از خداوند می خواهم که معرفت و شناخت شما را از من نگیرد . و در نهایت از خداوند متعال خاضعانه می خواهد که :« اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعَادَهِ فَلَا تَسْلُبَ مِنِّی مَا أَنَا فِیه» خداوندا از تو می خواهم که عاقبت من را به سعادت ختم کن و آنچه که من در آن هستم (تولی و تبری)از من مگیر.
این دعاها نشان از خائف بودن زائر دارد . و این زیارت به زائر آموزش می دهد که همیشه باید نسبت به هدایت خویش حساس باشد و این امکان وجود دارد که از مسیر حق منحرف شود .زائر می آموزد که مهم ترین دعا و خواسته او از درگاه حضرت حق استواری در مسیر توحید و هدایت ائمه طاهرین است . عدم غفلت از این نکته که قلب انسان ممکن است از مسیر حق منحرف شده و به سمت ولایت والیان طاغوت برود و از دایره توحید و ولایت والیان الهی خارج و به سمت شرک و کفر برود نشان از عقلانیت زائر دارد .یا به عبارتی دیگر زیارت نامه با توجه دادن به این حقیقت روح تعقل را در زائر زنده نگه می دارد . بنابر این زائر همیشه در امور زندگی خویش مراقب تفکرات،اعتقادات و حرکات و سکنات خویش می باشد .
نتیجه تربیتی این زیارت صالح شدن شخص زائر است یا به عبارتی بهتر در صلاح باقی ماندن او است . حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام خطاب به هشام بن حکم می فرماید:« ای هشام !خداوند از قوم صالحین حکایت کرده است ؛ که ایشان می گویند :«ای پروردگار ما قلب ما را منحرف نکن بعد از اینکه آن را هدایت کردی و از نزد خویش به ما رحمت عطا کن که تو بسیار بخشنده ای » از آنجا که می دانستند که قلب ها منحرف می شوند و به سمت کوری و کژی میل پیدا می کنند .
از خدا نمی ترسد کسی که از جانب خدا خردمند نگردد و کسى که از جانب خدا خرد نیابد قلبش بر معرفت ثابتى که به وسیله آن بصیرت یابد و حقیقتش را دریابد استوار نمی شود و هیچکس اینگونه نخواهد بود الا اینکه گفتارش تصدیق کننده رفتارش باشد ، نهان و آشکارش یکی باشد . چرا که خداوند متعال بر عقل درونى پنهان جز بظاهرى که از باطن حکایت کند دلیلى نگماشته است».( ۹)
بنابر این زائر حضرت معصومه انسان صالحی است که می داند قلبش امکان انحراف دارد و در این خصوص از خداوند مهربان خائف است . نشانه خائف بودنش از پرودرگار این است که گفتار و رفتارش منطبق باشد و و نهان و آشکارش یکسان باشد و این ویژگی دلیلی بر تعقل زائر حضرت معصومه سلام الله علیها است .
بنابر آنچه که گذشت زائر امام رضا علیه السلام کسی که توسط زیارت نامه ماثور امام رضا علیه السلام به سمت اصلاح و تعقل رهنمون می شود وفرامی گیرد که در برابر جبهه حق و حقیقت تواضع یابد وموضع او در برابر شرک و کفر و دشمنان اهل بیت علیهم السلام تبری و برائت داشته باشد . او که تعقلی از جانب خدا می یابد در این زیارت به افضل اعمال که انتظار فرج است رهنمون می شود و ضمن صلوات بر حجت غائب ظهور و نصرت او را از خدای خویش می خواند از این رو است که زائر در چنان سیر کمالی قرار می گیرد و سرعت سیری در این مسیر پیدا می کند که به خاطر این زیارت بهشت بر او واجب می شود.
پی نوشت ها :
- بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج۵۷، ص: ۲۱۶
- بحار الأنوار (ط – بیروت) / ج۹۹ / ۲۶۷ / باب ۱ زیاره فاطمه بنت موسى ع بقم …..ص : ۲۶۵
- بحار الأنوار (ط – بیروت) / ج۹۹ / ۲۶۷ / باب ۱ زیاره فاطمه بنت موسى ع بقم …..ص : ۲۶۵
- کامل الزیارات / النص / ۳۲۴ / الباب السادس و المائه فضل زیاره فاطمه بنت موسى بن جعفر ص بقم(
- الکافی(اسلامیه)ج۱ ص ۱۹
- الکافی(اسلامیه) ج۱ ۱۱
- سوره ملک آیه ۱۰
- الکافی (ط – الإسلامیه) / ج۱ / ۱۶ / کتاب العقل و الجهل …..ص : ۱۰
- الکافی(اسلامیه) ج۱ ۱۸ کتاب العقل و الجهل ….. ص : ۱۰
