النبالعظیم محفلی برای پژوهش های شیعه
یادداشتی اعتقادی پیرامون توحید و سوره حمد بر اساس سخن امیرالمؤمنین علیه‌السلام و تدبر در آیات سوره مبارکه حمد — 1.
تعریف توحید در کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرماید: «توحید آن است که خدا را با وهم و خیال نشناسی، و او را به ظلم متهم نسازی.» بنابر این :هر کس خدا را متهم به ظلم کند، بی‌تردید مشرک است. این بیان، توحید را نه تنها به «یگانگی خدا» بلکه به شناخت درست و منزه دانستن او از صفات باطل (مانند ظلم) گره می‌زند. این یعنی هرگونه نسبت دادن ناعدالتی به خدا، در واقع شرک در توحید است. — 2.
سوره حمد؛ بنیاد عقاید اسلامی تا اینجای سوره حمد، مسائلی عمیق و بنیادین از اصول اعتقادی طرح شده است: * “الحمد لله رب العالمین”: اعتراف به ربوبیت و مالکیت مطلق خدا بر جهان. * “الرحمن الرحیم”: بیان صفات جمال و رحمت الهی. * “مالک یوم الدین”: تصریح به معاد و حساب‌رسی قیامت. — 3.
ایاک نعبد و ایاک نستعین؛ خالص‌ترین شکل عبودیت آیه شریفه‌ی “ایاک نعبد و ایاک نستعین” در مرکز سوره قرار دارد و حقیقت توحید عملی را به تصویر می‌کشد: فقط او را می‌پرستیم. فقط از او یاری می‌جوییم. این آیه نشان می‌دهد که تنها خدا سزاوار پرستش و استعانت است، و این نقطه اوج توحید عملی و عبادی است. — 4.
گستره توحید در عمل در پرتو “ایاک نعبد”، تمام عبادات اعم از: نماز روزه حج زیارت کربلا همگی در چارچوب اعتراف به عبودیت و بندگی محض معنا می‌یابند. حتی زیارت امام حسین علیه‌السلام در اوج خود، تجلی عبودیت نسبت به خداوند متعال است. — 5.
آیا توحید بدون صراط مستقیم کافی است؟ با وجود اینکه در سوره حمد توحید، نبوت، عدل، معاد و عبادت تنها برای خداوند بیان شده، اما خداوند کسی را موحد نمی‌داند اگر: تنها «لا اله الا الله» بگوید، ولی در صراط مستقیم قرار نگیرد. صِرف بیان توحید زبانی کافی نیست؛ زیرا در ادامه همین سوره، خداوند از زبان بنده می‌خواهد که بگوید: “اهدنا الصراط المستقیم” یعنی: «ما را به راه راست هدایت کن.» — 6.
تفاوت “اهدنا الصراط المستقیم” با آیات قبل این آیه، برخلاف آیات پیشین، درخواست و دعا است، نه توصیف یا ستایش. همچنین از نظر ترتیب، پس از اذعان به توحید و معادآمده، یعنی مرحله‌ای فراتر از آن‌هاست. پس کسی که می‌گوید “الحمد لله رب العالمین”، لزوماً هنوز هدایت نشده است؛ باید درخواست هدایت به صراط مستقیم نیز بکند. —
نتیجه‌گیری سوره حمد، تنها سوره‌ای است که همه اصول دین و توحید عملی و نظری را در کنار هم بیان می‌کند. اما در عین حال تأکید می‌کند که بی‌صراط مستقیم، توحید ناقص است. و صراط مستقیم، همان راهی است که در آن: خدا تنها معبود است. فقط از او کمک خواسته می‌شود. هیچ کس در عبادت شریک او نیست. و در عمل نیز این بندگی تجلی دارد. —
